रैथाने केराका कुरा

  केराका कुरा

सत्यवती गाउँपालिका वडा नं-६ चेंगाका कृषक हरिलाल ढकालले लगाउनु भएका विभिन्न रैथाने केराका जात अनि तिनका गुणका कुरा l

१. डीग्नी ( औषधीय गुण भएको)

२. फुस्रे (अन्य केरा भन्दा तुलनात्मक रुपमा बढी गुलीयो)

३. झब्री (बोट बढी अग्लो हुने र लामो समय भण्डारण क्षमता भएको )

४. भुइँ केरा ( बोट एकदम होचो हुने र फल सानो हुने)

५. माल्भोग ( स्वादिलो केरा)

६. मर्चे (सानो कोसा हुने तथा महिलाहरुमा गर्भावस्था पछी हुने विविध समस्या कम गर्ने) यि बाहेक उहाकोमा झापाली माल्भोग, G-9 जातका केरा र कागती, सुन्तला, भुइकटहर जस्ता फल छन ।

Read More

न्वाइ खाने पर्व

 विभिन्न जातिय  बर्ग समुदायका सनातनी नेपालीलेले आ आफ्नै मौलिक पहिचान अनुसार तिनसय पैसठ्ठी दिनभित्रका विभिन्न तिथिमितिमा विशेष दिनका रुपमा वार्षिक चाड पर्वकारुपमा मनाउदैँ आ-आफ्नो जातिय बर्ग समुदायको मौलिक पहिचान मात्र हैन देशकै विशेष पहिचान देखाउँदै अएका चाड पर्वहरु मध्य एक पर्व न्वाई  चाड पर्व पनि एक हो । ठाउँ र जातिय बर्ग समुदाय र भाषा अनुसार यस न्वाइ चाडलाई नुवागी, न्वागी र छौवा तथा पान्देई घ्यासा, साकेला, भुमे, चासोक, तङनाम जस्ता नाम दिएर पनि मनाउँदै आएको देखिन्छन् । खेतबारीबाट भर्खरै घरमाभित्र्यायको नवान्न ( नयाँ अन्न) धानको चामलमा दही, केरा लागायत मिश्रणगरि देवता तथा पितृहरुलाई चढाई आफुले प्राशन गर्ने ( खाने ) मिस्थान भोज नै न्वाइ हुन् । न्वाइ शब्द नवान्न बाट आएको शब्द हुन् ।

       खासगरी कृषकहरुले मनाउने परम्परा रहेको यो पर्व कृषकरुको मुख्य खाद्यान्न  अन्नबाली पाकेपछी घर भित्र्याउनु अघि अन्नबाली भूमिबाट पाकेको र आउने सालमा पनि यसरी नै फलाएर हाम्रो भोक टरोस भनि घर भित्र्याउने र आफ ूले खानुअघि अन्न दिने भूमि र देवताहरुलाई पुजा तथा हवन गरि विशेष प्रकारको चोखो भोजन  चढाउनु नै यस चाडको मूल उदेस्य हो । नेपाली जातिका धानहरु मध्यका छ मासको चन्द्रको छायाँ परेको जडन जातिको धानबाली पाकेपछी ढिकीमा कुटेर बनाएको जडन धानको चामल दहीमा भिजाई, केरा सिलाम, चिनी, तिल , नरिवल, दाख उत्यादि किसमिस आदि मिष्ठान्न सामाग्रीको समिश्रणबाट तयार पारिएको स्वादिष्ट न्वाइ शुभसाईतमा सर्वप्रथम देवीदेवता तथा पितृहरुलाई चढाएरमात्र आफुहरुले सगुनकोरुपमा प्राशन गरि प्रयोग गर्ने प्रचलन र परम्परा रहेको देखिन्छ । यो पर्व कहिले मनाउने भन्ने विषयमा पञ्चाङ्गमा कहिं कतै केहि उल्लेखित गरिएको नदेखियता पनि  खास गरेर कार्तिक शुल्क हरीबोधनी एकादशी (कछलाथ्वयाको एकादशी) पछिको द्वादशिका दिन देखि कार्तिक कृष्ण पक्षिय पञ्चमी सम्म साईतै नहेरिकन नै शुभसाईत मान्ने त्यसपछी मङ्गसिर महिना सम्म अग्नि जुडायर मात्र हवण आदि गरि मनाउने परम्परा रहेको यहाँ देखिए तापनि मङ्गसिर महिना भरी नै शुभ साईतका रुपमा पनि मा यो पर्व मनाउँदै आएको यहाँ देख्न पाईन्छ ।
       गोरखा जिल्लाको उत्तरी भेगमा पर्ने सुन्दर बस्ती ताकुकोट कोटथोकमा अवस्थित प्रसिद्ध भगवती मन्दिर परिसरमा हरेक वर्ष धुमधामका साथ न्वाइ(न्वागी) पर्व मनाउने गरिन्छ सो न्वागी पर्वमा  भगवती मन्दिरमा ठुलो मेला लाग्ने गर्दछ । न्वागी पर्वमा अघिल्लो दिन निराहार बसी रातभर मन्दिरमा पूजा अर्चना तथा बत्ति बाल्ने गरिन्छ भने भोलि पल्ट बिहान शुभ साइत हेरेर न्वागी प्राशन याने खाने काम गरिन्छ । प्रत्येक वर्ष कात्तिक महिनाको १५ गते भन्दा पछि उपयुक्त दिन हेरी  भगवती मन्दिरका पुरोहितले कात्तिके पुजा गर्ने गर्दछन् र सोहि पुजाको दिनमा मुट्ठी लिने तथा न्वागी खाने साईत जुराउने गरिन्छ । मुट्ठी लिने भन्नाले किसानले खेतमा फलाएको धान बालिको एक गाँज पुजा गरी उक्त धानको गाँज बाला सहित काटी घरमा ल्याउने चलन हो । यसरी विधिवत रुपमा मुट्ठी लिएपछि मात्रै खेतको धानबाली  काट्ने गरिन्छ । यसरी काटिएको नयाँ धान ढिकिमा कुटेर सो धानको चामलमा दहि, केरा, तिल, नरिवल आदि मिसाइ मिस्थान बनाई देवीलाई चढाई प्रशाद खाने गरिन्छ । यसरी खाइने दहि चामललाई न्वाई वा न्वागी खाने’ भन्ने चलन छ । दहि चामल खाने दिन दिउसो मन्दिरमा बोकाको बलि सहित विशेष पुजा एवं होम गर्ने तथा ठुलो मेला लाग्ने गर्दछ । यो पर्व गोरखाला लगायत बागलुङ, गुल्मी, प्यूठान, , लगायत देशका बिभिन्न भागहरुमा पनि भव्यताका साथ मनाईने गरिन्छ । यस पर्वमा आफनो जग्गा नहुनेहरुले पनि जडन चामलको न्वाइ खाएर न्वाइ पर्व मनाउने गर्छन । यस अवसारमा आफना छरछिमेकी नातागोता र ईष्टमित्रहरुलाई निम्ता गरेर न्वाइ खुवाएर भोजभतेर गर्ने चलन रहेको छ ।
     बागलुङ्का पाँदेलीहरु यो न्वाइ पर्वलाई आफ्नो जातिय पहिचान कै रुपमा बर्षे्नि   कृषिमेला समेत गरि भव्यताका साथ महोत्सवकोरुपमा मनाउने गरिन्छ ।
      प्रकृति पूजक आदिवासी  किरात समुदाय भित्रको राई र लिम्बु समुदायले साकेला, भुमे, चासोक, तङनाम जस्ता नाम दिएर यो पर्वलाई मनाउदै आएका छन् । उनीहरुले नया बाली भित्रयाउने तथा आफ्नो ----कुलपित्रलाई----- पुजा गर्ने  छन् । उनीहरुले मंसिरे पूणिर्माको यही समयलाई उधौली अर्थात् चासोक तङनामका रुपमा मान्दै आएका छन् । लिम्बु संस्कृति अनुसार साम्वा र सिंहफेदाङबाले न्वागी पूजा अर्चना गरेपछि चासोक तङनाम सुरु भएको मानिन्छ । नेपाली भाषामा ‘चासोक’ को शाब्दिक अर्थ न्वागी र ‘तङनाम’ को अर्थ चार्डपर्व हुन्छ । चासोक तङनामलाई लिम्बुजातिको पौराणिक मुन्धुममा आधारित मुख्य चाड मानिन्छ ।
  उब्जिएको मकै तथा अन्य खाद्यान्न बालीले वर्षभरि खान पुगोस् भन्ने कामना गर्दै आपसमा खुसी साटासाट गरेर  हरेक वर्षको भदौ २२ गते देशभरका चेपाङ समुदायले छोनाम अर्थात न्वागी पर्व मनाउँदै आप्फ्नो जातिय पहिचान दिन्दै आएकाछन । चेपाङ समुदायले पान्देई घ्यासा भन्ने यो पर्वमा मुख्य गरि नयाँ बाली देउतालाई चढाएर खुसी मनाउने चलन रहेको छ ।

     नेवा: समुदायले भने मार्गशीर्ष शुक्ल पूणिर्माका दिन नयाँ धान कुटेर बनाएको चामलको पिठो बाट बनाएको विशेष आकारमा  चाकु र तिल मिश्रण राखेर विशेष प्रकारको रोति य:मह्री बनाएर देवी देवतालाई चढाएर योमह्री पुन्हिः अर्थात् योमह्री पूणिर्मा पर्व मनाइँदै नेवा: समुदायको आफ्नो विशेष मौलिक पहिचान दिन्दै आएका छन् । अन्य समुदायले मनाउने न्वाई चाड र नेवा:समुदायले मनाउने य:मह्री चाड पर्व मनाउनुको मूल उद्देस्य एउटै देखिएता पनि यसको मौलिक्ता भने आ-आफ्नै जातिय पहिचान अनुसार फरक रहेको देखिन्छन् । नयाँ धान आएपछी त्यसको चामलको पिठोको विशेष आकार भित्र चाकु र तिलको मिश्रण बनाई राखिएर बनाईएको य:मह्री धान भकारिमा धनका राजा कुबेर र धनका देवी लक्ष्मिलाई चढाई पुजा गरि मनाउँदै आएको यो:मह्री नख: ( चाड) हाल मङ्गसिर पूर्णेमा( थिल्लामा) मनाउँदै आएको भएता पनि आज भन्दा चार सय वर्ष अगादी सम्म भने पुस महिनाको पूर्णे( मिल्लापून्हिं)मा मनाउने गर्द्थ्य पछि हरेक ७२ बर्ष पछि १ दिन घट्ने भन्ने खगोलिय शास्त्रीय गणनाका कारण  प्रत्यक तीन तीन वर्षमा आउने मलमासका कारणले सयन संक्रान्ती र विषुवत् संक्रान्ती याने प्रचलित संक्रान्तीका दिन र समयहरु परक पर्दै गएको यथार्थतालाई चारसय वर्ष अघिका नेवा: बिज्ञहरुले महसुस गर्दै य:मह्री चाडलाई एक महिना आगादी याने मङ्गसिरको पूर्णेमा सारी पर्व सुधार गरि मनाउँदै आएको भन्ने यहाँ जनस्रुती रहेको पाइन्छन् त्यसैले य:मह्री पुन्हिंका दिन देखि दिन लामो हुने भन्ने नेवा: समुदायमा कथन रहेको पाईन्छ जबकी प्रचलित पञ्चाङ्ग अनुसार पुषको ७ गतेतिर मात्र दिन लामो हुने गर्छन् ।
     यसरी सनातनी नेपालीहरुले आ-आफ्नो जातिय समुदायको परम्परा र संस्कार अनुसार  आ–आफ्नै संस्कार संस्कृति अन्र्तगत रहेर यो पर्वलाई मनाउने गरेका छन् विभिन्न नाम बाट यो पर्व मनाउनुको मूख्य कारण कृषकरुको मुख्य खाद्यान्न  अन्नबाली पाकेपछी अन्नबाली भूमिबाट पाकेको र आउने सालमा पनि यसरी नै फलाएर हाम्रो भोक टरोस भनि घर भित्र्याउने र आफ ूले खानुअघि अन्न दिने भूमि र देवताहरुलाई पुजा तथा हवन गरि विशेष प्रकारको चोखो भोजन  चढाउनु नै यस न्वाई( न्वागी) चाडको मूल उदेस्य हो ।

श्रोत : शिलापत्र

Read More

माघे (मकर) संक्रान्तिको शुभकामना

 २ वटा महिना, ४ वटा ऋृतुहरु अनि १२ वटै मशान्त र १२ वटै संक्रान्तिहरु, विक्रम संवतका यी महत्वपूर्ण गणकहरु हुन् । वैशाखे संक्रान्तिबाट शुरु भएका वर्षका दिनहरु क्रमशः विभिन्न मसान्त र संक्रान्ति हुँदै चैत मसान्तमा पुगेर अन्त्य हुन्छ । 

आज माघे सक्रन्ती अर्थात माघ महिनाको प्रथम दिन हो, माघ मध्य हिँउदको एउटा महत्वपूर्ण महिना हो । आजका दिन सूर्य धनु राशीबाट मकर राशीमा प्रवेश गर्दछन् र आजको दिनलाई माघे सक्रान्ती, तिलुवा सक्रान्ती या मकर सक्रान्ती या माघीका रुपमा आ-आफ्नै विशेषता र सांस्कृतीक महत्वका साथै मनाईने गरिन्छ । सनातन सस्कारमा तिलको विशेष महत्व छ, चाहे होमजाप गर्नलाई चरुको रुपमा होस् या पूजा गर्दा अनि दान गर्दा होस् या कुनै पितृकर्म अनि शुभकार्य, तिल अपरिहार्य छ । आजको दिन तिलको पकवानकालागि प्रसिद्ध छ, तिललाई भुटेर अनि सख्खरमा मुछेर बनाईएका लड्डुहरु आजको विशेष परिकार हो, त्यसैकारणले पनि माघे सक्रान्तीलाई तिलुवा सक्रान्ती पनि भनिन्छ । अर्कोतर्फ नर्थ पोल र साउथ पोल अर्थात उत्तरी र दक्षिणी ध्रुवका वारेमा हामीले भुगोलमा पढेका छौ, सूर्य र पृथ्वीको दिशालाई पनि लगभग यस्तै ध्रुवको अवस्थितीका आधारमा गणना र मापन गरिन्छ, आजवाट सूर्यको दिशा उत्तरायणतर्फ लाग्दैछ, उत्तर उन्मुख यो सूर्यको दिशा अझ न्यानो असर गर्ने र आजवाट हिँउद घट्दै जाने र बसन्तका साथै ग्रिष्म वढ्दै जाने मान्यता छ ।

अनि घ्यू, चाकु, तिलको लड्डु, भुजा अर्थात मुरैको लड्डु अनि च्यूराको लड्डु तैयार छन त ? के मा बनाउनुभयो ? सख्खर, या चिनीको पाग या महमा ?

तरुल, सख्खरखण्ड, पिडालु उसिन्न बाँकी नै छ कि भ्याईयो ? अनि खिचडी (जाउलो) नि ? जाउलोसंग सम्बन्धित एउटा उखान तराईतिर ज्यादै प्रचलीत छ, "खिचडीके चार यार, दही पापड घी अा अचार" । मैथिली भाषाको यो उखानका अनुसार खिचडीका चार साथीहरु हुन्छन्, दही, पापड घ्यू अनि अचार । अनि तैयार छन् त यि कुराहरु कि अन्य कुराहरुसँग खिचडी तातोतातो खाने सोचमा हुनुहुन्छ ?

जाडोको समयको यो न्यानो चाड माघे संक्रान्तिले दैलोमा ढकढक्यायो । विहान सबेरै नुहाईधुवाई गरेर, चोखो कपडा लगार्इ, व्राह्मणलाई दान दक्षिणा दिइनुको साथै कतिपय घरमा त अाजको दिन रुद्री या सत्यनारायण भगवानको पूजा लगाउने कार्य समेत गरिन्छ । तील र चाकु मिसाएको परिकार तथा तरुल आदी खानाले जाडोमा शरीरलाई न्यानो प्राप्ति हुने गर्दछ । यसअर्थमा कतिधेरै वैज्ञानिक अनि अर्थपूर्ण संस्कार नेपाली जनजीवनमा रहेको छ भन्ने पुष्टि हुन्छ । यस्ता पोषिला खानेकुरा खानाले न्यानोका साथसाथै अन्य चर्मरोग र जोर्नीका समस्या आदीबाट समेत राहत मिल्दछ ।

आउनुहोस यस दिनको धार्मीक र पौराणीक मान्यताका बारेमा चर्चा गरौ, महाभारतमा भिष्म पितामहलाई ईच्छा मृत्युको वरदान थियो, रणभुमीमा अर्जुनका धनुष वाणहरुले शरिरमा सर्वत्र छेडेका भिष्म पितामहले आजकै दिन मृत्युको ईच्छा जाहेर गरेर विदा भएको कुरा महाभारतमा उल्लेख छ । आजको दिन विभिन्न घाटहरु, नदिहरु अनि पवित्रस्थलमा स्नान गर्ने तिर्थालुहरुको भीड रहन्छ । नवलपरासीको देवघाट, सुनसरिको चतरा, कालीगण्डकी किनार, पर्वतको सेतीवेनी, काठमाण्डौ शङ्खमूलको बागमती किनार आदि ठाँउहरुमा स्नान गर्ने श्रद्धालुहरुको घुँईचो रहन्छ । यसरी माघी नुहाईसकेपछी तिलको सुकेको वुट्यानलार्इ बालेर आगो ताप्ने चलन पनि छ । यसरी माघी नुहाएमा पापमोचन हुने जनविश्वास छ । यस दिन स्नान गरी घिउ, चाकु, तिलको लड्डु, सागपात, तरुल, वस्त्र, पानीको भाँडो र मकल सहितको सिदा दान गरेमा विशेष फल प्राप्त हुने भविष्यपूराणमा उल्लेख गरिएको छ ।

मधेशमा भने मैथिल र थारुसमुदायहरुले आज बडो सद्भावका साथ आज यो चाड मनाउने गर्दछन् । थारु समूदायमा आजको दिन येले दुगंका रुपमा लगभग नयाँ वर्षका रुपमा मनाईन्छ । आजकै दिन किराँत वंशले काठमाण्डौ उपत्यकामा आक्रमण गरि विजय हासिल गरेको र सोही विजय उत्सवलाई संवतका रुपमा किराँत संवत शुरुभएको मानिन्छ । थारु समुदायमा पौष महिनाको अन्तिम दिन जिता मरना भन्दै सुँगुर काट्ने चलन पनि रहेको छ, यसरी काटिएको सुँगुरको मासु सामुदायिक रुपमा धमार गीत गाँउदै रमाईलो गर्दे भोज खाने अनि जाग्राम बस्ने चलन छ । अानन्दि नामक चामलको जाँड पश्चिमी थारु समुदायमा वहुत चर्चित छ । यसैगरि छोरीचेलीहरु माईत आउने र फर्कदाखेरि 'निसराउ' अर्थात उपहारहरु दिएर पठाउने चलन छ । 

नेवार समूदायमा ‘घ्यूचाकु सँल्हु’ नामले माघे सङ्क्रान्ति मनाइन्छ । उनीहरुले चाकुमा तिल मिसाएर लड्डु बनाएर खाने तथा दान दिने गर्दछन् । आज काठमाण्डौ उपत्यका नजिकैको पनौतिमा एतिहासिक मकर मेला लाग्दछ, लिच्छवी राजा मानदेवका पालादेखि यो मेला शुरुभएको हो ।

माघे सङ्क्रान्ति पर्व नेपालका मगर जातिको पनि प्रमुख चाड हो । माघे सङ्क्रान्तिलाई मगरहरुको राष्ट्रिय पर्वका रुपमा मान्यता दिइएको छ । मगर समुदायमा आज तारो हान्ने खेल अत्याधिक प्रचलनमा छ । यस पर्वमा मगरहरुले धुमधामका साथ चेलीबेटी र पितृहरुको तीन दिनसम्म पूजा गर्दछन् । वन तरुल बिना मगरहरुको सङ्क्रान्ति अधुरो हुने भएकाले उनीहरु सङ्क्रान्ति अघि नै जंगलबाट वन तरुल खनेर ल्याउने र सङ्क्रान्तिको अघिल्लो रात वन तरुल पकाउँछन् । घरका पुरुषहरुले धनुषकाँडले तारो हान्दै पर्वमा रौनकता थप्छन् । उनीहरुले काठको फ्ल्याकमा अंगारले गोलो चिन्ह लगाई निसाना लगाउँदै तारो हान्छन् । तारोको निसाना लगाउने व्यक्तिलाई सम्मानका साथ तितेपाती लगाएर काँधमा बोकेर गाउँ घुमाइन्छ र खान दिइन्छ । मगर समुदायका केटाकेटीहरु चैं साँझमा जम्मा भई घरघरमा गई ुबासी आन्द्रा पाई कि नपाईु भन्दै सोध्दै रमाइलो गर्छन् । घरमा रहेका मानिसले ती केटाकेटाहरूलाई बचेखुचेका खानेकुरा दिन्छन् अनि केटाकेटीहरु रमाउँदै अर्को घर जान्छन् ।

साभार: हाम्रो पात्रो

Read More

Experiences of Asia Pacific Director Meeting (APDM) , Japan

IAAS (International Association of  Students in Agricultural and related science) the global platform for the students from agriculture and related science field worldwide. Every year the main event of IAAS World Congress, Directors Meeting, Ex-co meeting and many more projects launched worldwide.

The journey of APDM starts on 19^th September with welcome party in Niigata University by bridge team of IAAS Japan during which we introduced each-other with traditional Japanese food prepared by friend of IAAS Japan.

The second day on September 20 with the schedule of sight-seeing to various agriculture places around the Niigata. First we visited Experiment of Agriculture Revitalization where we observed various modern technique of growing crops like apple, pear, soybean, rice and the smart technology on rice known as paddy field sensor which make farmers to check water temperature, water level and humidity on smartphone. The modern technique used in this farm were really interesting and felt glad to know about the technology used.

On the same day we reached to Shirone Grape Garden where we found 13 different varieties of grapes experiencing the harvesting technique of grape with farm worker. Different fruit like Kiwi, Japanese pear, blue berry, strawberry were also the attraction of the farm. After the field excursion to different farm we returned back to the Niigata University and attained the Development Fund Night for collection of fund through sharing of different traditional products from each countries.

On September 21 and 22 we had General assembly in Niigata university discussion on the activities of IAAS world and IAAS Asia Pacific region along with the strategic plan to make IAAS Asia Pacific region strong through it activities. During the general assembly we had Work-shop on the theme is “Product planning of rice processed goods” where each country present on the basis of their countries and I got chance to present from IAAS Nepal. The presentation by local food company from Japan producing product from rice was appreciable.

The fifth day on September 23 was the field trip to various agriculture sites around the Niigata prefecture. The first visit on this day was on Agri-park Food Processing Support Centre where we observed the processing center where the concept of Sixth Industrialization was interesting. This food processing center support farmers who want to create processed foods with their own agricultural products through training. In the processing center we practiced the cooking of Pizza. On the same day we visited Senami Tropical Fruit Farm where the bio-degradable wastage were managed and processed to use as fertilizer for the fruits. Passion fruit, different citrus fruit, fig, mango, dragon fruit, strawberry.

September 24, sixth day of the APDM start with the field trip to Teradomari Aquarium where we observed different aquatic animals. The jelly fish, Torpedo fish (which generate electricity from its body), penguin (aquatic bird) with surrounding view of ocean. After that we visited Seafood market experiencing the taste of various sea food. On the same day we visited Yahiko- Shrine temple one of the famous Japanese Monastery in between the peaceful environment.

September 25 , the last day of APDM 2017 in Japan we visited various places around Tokyo. First we visited Tokyo Sky Tree which is the world tallest tower with the height 634m from where we can see the beautiful view around the Tokyo city. Then after we visited Asakusa Temple which the famous historical place of Buddhism and japan where people from Japan found in Kimino (traditional dress of japan). After the visit around Tokyo we joined farewell dinner with friends and waved hand from Tokyo station.

Development fund from IAAS World is the only thing which make all this experiences possible for me as a student from developing country to attend this event. APDM 2017 provide me the excellent platform to know on the modern technique of agriculture in japan and sharing the agricultural status with the friend around the Asia pacific region.

I am thankful to Krishna Bhandari uncle , Gita Bhandari auntie, Sarasawati and Guru Acharya uncle aunt, Asmita Acharya sister for the wonderful time in Yokoahama Japan with memorable moments visiting the beautiful places around Tokyo. 

 Saraswati Acharya auntie and Asmita Acharya sister

With Krishna Bhandari uncle, Gita auntie and family

Read More

मकै बालीमा लाग्ने अमेरिकन फौजीकीरा र यसको व्यवस्थापन

परिचय

अमेरिकन फौजीकीरा  (American Fall Armyworm-FAW, Spodoptera frugiperda) मकै बालीमा लाग्ने पुतली वर्गको रात्रीचर कीरा हो । यो कीरा काउली बन्दामा लाग्ने सुर्तिको लार्भा  (Tobacco Caterpiller) सँग धेरै हदसम्म मिल्दोजुल्दो हुन्छ । अमेरिकी महादेशको उष्ण तथा उपोष्ण क्षेत्रहरुको रैथाने मानिने यस कीराको लार्भाले मकै लगायत ३५३ विभिन्न प्रजातिका बिरुवाहरुमा नोक्सानी पुर्याउन सक्ने तथ्य जानकारीमा आएको छ । मुख्यतया, मकै बाली मन पराउने यस कीराले मकै नपाएमा जुनेलो, धान, गहुँ, कोदो, उखु, घाँसे बालीहरु, काउली वर्गका तरकारी बालीहरु, तेल बालीहरु, काँक्रो लगायतका लहरे तरकारी, बदाम, भटमास, प्याज, कपास, गोलभेंडा, आलु बालीहरुमा समेत क्षति पुरयाउन सक्दछ ।

यो कीरा आक्रामक तवरले छिट्टै ठूलो क्षेत्रमा फैलन सक्ने मिचाहा प्रवृत्तिको हुन्छ । उपयुक्त आहारा तथा आवहवाको खोजीमा यो कीराको वयस्क पुतली अण्डा पार्नु अगाडि ५०० किलो मिटर टाढासम्म पनि उडेर जान सक्दछ । सन् २०१५ सम्म अमेरिकामा सीमित रहेको यो कीरा सन् २०१६ मा पहिलो पटक अफ्रिकी देश नाइजेरीयामा पहिचान भई हालसम्म त्यस महादेशका अन्य थप ३० देशहरु, र सन् २०१८ को मई महिनामा एशिया महादेशमा भारतको कर्नाटका राज्यमा पहिचान भई हालसम्म अन्य देशहरु जस्तै बंगलादेश, श्रीलंका, म्यानमार, भियतनाम, थाईल्याण्ड, इण्डोनेशीया, जापान, कोरीया, लाओस, मलेसीया, चीन, ताइवान तथा यमनमा फेला परिसकेको छ । नेपालमा यस कीराको प्रवेश गरेको आधिकारिक पुष्टि मिति २०७६ श्रावण २७ गते बसेको राष्ट्रिय बिरुवा संरक्षण संगठनको १९ औं बैठकले देशका विभिन्न स्थानहरुबाट संकलित नमुनाहरुको डीएनए परीक्षणबाट प्राप्त नतिजाहरुको आधारमा गरेको थियो ।

फौजी किराले नोक्सान पारेको मकै 

क्षतिको लक्षण

लार्भा अवस्थाले मकैको पात, गुभो, धानचमरा, जुँगा, घोगा तथा डाँठमा समेत क्षति पुरयाउँछ । झुण्डमा पारिएका फुलहरुबाट निस्कने बित्तिकै सानो लार्भाले शुरुमा वरिपरिको पातको बाहिरी सतहमा मात्र कोत्रेर खान्छ, जसले गर्दा पातमा सिसाको झ्याल जस्तो आकृतिहरु देखिन्छन् । त्यसपछि यी लार्भाहरु आँफैले बनाएको रेसाहरु र हावाको मद्दतले अन्य बोटहरुमा फैलिन्छन् । कलिलो अवस्थाको मकैको गुवोभित्र प्वाल पारी पस्दै खान थाल्दछन् र बिरुवा बढ्दै जाँदा पातमा लहरै स–साना प्वालहरु परेको देख्न सकिन्छ । लार्भाहरु बढ्दै जाँदा परभक्षि स्वभावका समेत हुन्छन् । कीराको आक्रमण भएको ठाउँमा काठको धुलो जस्तो विष्टा पनि प्रशस्त मात्रामा देखिन्छ । यस कीराबाट अत्यधिक आक्रमण भएको अवस्थामा मकैमा असिनाबाट भएको क्षति जस्तै पातहरु छियाछिया भएको देखिन्छ । बिरुवा हुर्कदै जाँदा मकैको धान चमरा, जुँगा र घोगामा समेत पसेर यसले नोक्सान गर्न सक्दछ ।

अन्य पुतली वर्गका कीराहरुजस्तै यस कीराको पनि जीवनचक्रमा ४ अवस्थाहरु (अण्डा, लार्भा, प्युपा र वयस्क) हुन्छन्, जुन पुरा गर्न २८ देखि ४८ दिनसम्म लाग्ने गर्दछ भने नेपालमा खुमलटारको प्रयोगशालामा गरिएको अध्ययन अनुसार २७ डिग्री सेल्सियसमा २७ देखि ३२ दिनसम्म लागेको पाइएको छ । अत्यधिक वर्षाको अवस्थामा यसको जीवन चक्रमा प्रतिकूल प्रभाव पर्दछ । नयाँ ठाउँमा पहिलो पुस्ता अन्यत्रबाट आएर आक्रमण गर्ने र त्यस पछि उष्ण हावापानी भएका क्षेत्रमा वर्षमा ४ देखि ६ पुस्तासम्म र चिसो मौसम हुने क्षेत्रमा २ पुस्तासम्म हुनसक्ने अनुमान छ ।

 

व्यवस्थापन

      यो खतरनाक कीरा भएकोले सबै सरोकारवालाहरु र कृषकहरु यस कीराको ब्यवस्थापनको निम्ति चनाखो हुनुपर्छ । यो कीराको ब्यवस्थापनको निम्ति एउटै मात्र उपाय प्रभावकारी हुन सक्दैन । त्यसैले यो कीराको ब्यवस्थापनका लागि निम्न बमोजिमका एकिकृत शत्रुजीव ब्यवस्थापनका उपायहरु अवलम्बन गर्नु पर्छ ।

Ø खेतबारीमा मकै उम्रेदेखि नियमित रुपमा अनुगमन गरी कीराको उपस्थिति र सम्भावित क्षतिको आँकलन गर्नुपर्दछ ।

Ø मकैको घोगामा समेत नोक्सान गर्नसक्ने भएकाले खोस्टाले पूरा घोगा छोपिने जातको मकै लगाउने ।

Ø एउटा पकेट क्षेत्रमा सकेसम्म एकै समयमा र अगाडि मकै रोप्ने ।

Ø मकैको एकल बाली लगाउनु भन्दा कोशेबाली अन्तरबाली वा मिश्रित बालीको रुपमा लगाउँदा कीराको प्रकोप कम हुन्छ ।

Ø डेस्मोडियम घाँस एक किसिमको गन्ध आउने  जुन यो कीरालाई मन नपर्ने हुनाले विकर्षक बालीको रुपमा मकैको बीच बीचमा लगाउने र छेउछाउमा पासो बालीको रुपमा नेपियर घाँस लगाएर कीरालाई आकर्षित गरी नेपियरमा मात्र विषादी प्रयोगद्वारा मार्न सकिन्छ ।

Ø बिरुवालाई स्वस्थ्य र कीराको क्षति सहनसक्ने बनाउन सिफारिस गरिए अनुसार सन्तुलित मलखादको प्रयोग गर्ने ।

Ø मकै रोप्नु अघि इमिडाक्लोप्रिड (Imidacloprid)  ४८ प्रतिशत एफ एस ( Flowable concentrate for seed treatment) बिषादी प्रति किलोग्राम बीउमा ४ मी.ली.का दरले बीउ उपचार गरेर रोप्दा शुरुको ३ हप्तासम्मको बिरुवाहरुलाई क्षति हुनबाट बचाउन सकिन्छ ।

Ø निरीक्षणको क्रममा पातको तल्लो सतहमा झुण्डमा पारिएका अण्डाहरु संकलन गरी नष्ट गर्ने ।

Ø पातमा सेता लाम्चा झिल्ली सहितका प्वाल (Papery window) हरु देखा परेमा नीमजन्य विषादी एजाडिराक्टिन १५०० पीपीएम ५ मिली लिटर प्रति लिटर पानीमा मिसाएर छर्ने ।

Ø मकैको पातमा लार्भाले क्षति गरेको प्वालहरु तथा गुभोमा क्षतिको लक्षण देखा परेमा अनिवार्य रुपमा सुरक्षित पहिरन लगाई निम्नानुसारका रासायनिक विषादीहरु आलोपालो गरी विषादी मिसाएको घोल प्रति रोपनी २५ लिटरका दरले प्रयोग गर्नु पर्दछ ।

१.    इमामेक्टिन बेन्जोएट (Emamectin Benzoate ) (Kingstar) ५ प्रतिशत एस.जी. १ ग्राम प्रति २.५ लिटर पानीका दरले

२.    स्पाइनोस्याड (Spinosad) ४५ प्रतिशत एस.सी. १ मी.ली. प्रति ३ लिटर पानीका दरले मिसाएर छर्ने ।

लार्भा हुर्केपछि तथा मकैको घोगा लाग्न थाले पछि विषादीको प्रयोग प्रभावकारी नहुने हुँदा विषादी प्रयोग नगर्ने । त्यसैले, मकै बालीमा कीराको क्षतिको लक्षणहरु देखिनासाथ विषादीको प्रयोग वा अन्य व्यवस्थापन विधि अपनाई नियन्त्रण गर्नु पर्दछ । रासायनिक विषादीको प्रयोग गर्दा सुरक्षात्मक उपायहरु (मास्क, चस्मा, पुरा बाहुला भएको लुगा र जुत्ता लगाएर) अवलम्वन गर्नुपर्छ । पर्खनु पर्ने समयको ख्याल गरौ र जथाभावी बिषादीको दुरुपयोग नगरौं ।

सन्दर्भ सामाग्री : Plant Quarantine and Pesticide Management Centre

फौजी किराको पहिचान र व्यवस्थापन सम्बन्धि कार्यक्रम यस लिंकमा

https://anchor.fm/upakar-bhandari-naturelover/episodes/ep-ecqb7k

Read More

Experiences during World Congress 2016 Indonesia

Global world is now as the community todays due to the invention of science and technology.  IAAS (International association of agriculture students and related science) World, the biggest student association of the world connecting the students from different field together making the global world a community. Every year different country organize World Congress focusing on various topics of the world in agriculture. World Congress 2016 was held in Indonesia from July 23 – Aug 13 in five different cities Bogor (Bogor Agriculture University), Bandung (Padjardajan University), Semarang (Dipenagoro University), Yogyakarta (Gaja Madah University) and Malang (Brawajiya University) by IAAS Indonesia with the theme “Plant your future”.

Representing Nepal

WoCo started from Bogor Agriculture University (IPB) on July 23 to July 29 with traditional welcome practice, national song of Indonesia where I experienced   lots of things. It was my great pleasure to upgrade Nepal from Candidate membership to Full membership country in General Assembly with various workshop and discussion programs on various topics and ideas. Practical and theory class on the tissue culture technique in Orchids in Bogor botanical Garden widens the knowledge on tissue culture. Visit to the Sabisa Farm which is one of the Entrepreneurial Farm by IPB, a farm of dragon fruit and hydroponics technology on green leafy vegetables. International Youth Symposium on Creative Agriculture (IYSCA) where young energetic youth around the world present their research papers on various topics that motivate youth to dedicate on the development of agriculture through creative idea transforming the traditional agricultural practice to modern era of the agriculture. ASEAN secretarial office visit clarifies details of their action in 10 South East Asian countries to uplift the living standard of people through agriculture and forestry sector developing various projects. Different games provide more closeness to all the friends from the world making global community.

Delegates from different countries

Second destination of the WoCo 2016 was Bandung from July 30 to August 1 where we visited the Padjardajan University interaction with the university Rector of the university.  Saung Mang Udjo one of the place in in Java island with cultural performance where we had the activities to explore more on Indosian culture and traditional musical instruments. Jendala Alam was another interesting visit where we experienced the different farm activities on livestock, poultry, vegetable production and many more. Salted egg preparation practice was another interesting activity in Jendala Alam. Development fund night in Bandung made the WoCo more exciting where delegate of each country bring the souvenir from their country for the sell and fund raised to aid the travel cost of the student from category A and B in WoCo. Agrowista an organic agricultural company visit show the knowledge on organic agriculture product and production of bio fertilizer from the byproduct of industry.

Cultural Fashion show during WoCo 2016

Semarang was the third destination from August 2 to August 3 where we visited Dipenogoro University and administration team of the university. Plantation of mangrove plant (Guardian of the coastal region) at Merin beach was more fascinating. Village Concept Project (VCP) by IAAS local Committee   of Dipenogoro University in Gemawang village ginger cultivation and production of ginger chocolate concept was inspiring. We practiced Batik preparation on our own design in this village and know about the procedure of Batik. Excursion to the Agrowista Sidomuncul , an organic industry with organic products and organic fertilizers from the byproducts.

After the session from Semarang we moved to Yogyakarta, central java from August 4 to August 8 with various activities in Gaja Madah University. General assembly remaining session in Yogyakarta was more interesting with the presence of various country for selection of new executive committee 2016/2017 and amendment of the IAAS constitution. In the poster and country presentation delegates share about the activities by IAAS and agriculture status in their countries. Workshop on the project discussion on No Food Wastage, Women in Agriculture, IAAS talks helps to create the action and program in IAAS. We visited Imina farm with multi agricultural commodity production with the use of modern agricultural technology and experience the traditional way of rice plantation practice. The practical class to make jam and juice from the Dragon fruit in Sabila farm and different gaming activities make the visit more interesting.

Presenting activities of IAAS Nepal

August 9 to August 13, the last session of the WoCo 2016 by Local committee of Brawijaya University, Malang.  International youth climate summit in Brawijaya University was a great platform to know the about the burning issue climate change with the theme Industrial development Vs Environmental conservation. Global leaders around the world who have great contribution present their activities to reduce the climate change for the sustainable environment. Green company presentation with its activities in various countries of the world to produce the eco-friendly products from wastage materials was awesome. The most unforgettable moment and great experience was in the Taji village of Malang, inhabitant of Javanese people. Plantation program with the tag of each country and sharing by the village major about the village their living style makes to experience Indonesian village life interesting. Homestay in the villager’s house and to experience their living style with their traditional food taste. We had plantation of the coffee, harvesting cabbage, cassava, and visit to the apple orchard with the villagers. Kota Batu Animal husbandry and training center where we observed the meat processing and milk processing technique. Rafting in Kota Batu River during the departure day was awesome with awesome friends.

WoCo 2016 in Indonesia was awesome with lots of fun, knowledge, sharing and visit to various location of java island with delegates from 25 different countries. Development fund help me to attend the WoCo as delegate from Nepal. Thank you IAAS World for this great platform. All the moments we have with global friends is all about the friendship and memories.

Some memories during WoCo 2016 in Video

Connecting People Creating Opportunities

Go Further

Go IAAS

Read More

Mardi Himal Trek ll Visit Nepal 2020 ll

Read More